เอวํ ภควา สพฺเพสมฺปิ มคฺคฏฺฐผลฏฺฐานํ วเสน สงฺฆรตนสฺส คุณํ วตฺวา อิทานิ ตเมว คุณํ นิสฺสาย สจฺจวจนํ ปยุญฺชติ ‘‘อิทมฺปิ สงฺเฆ’’ติฯ ตสฺสตฺโถ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ อิมิสฺสาปิ คาถาย อาณา โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาเฬสุ อมนุสฺเสหิ ปฏิคฺคหิตาติฯ

เย สุปฺปยุตฺตาติคาถาวณฺณนา

[7] เอวํ มคฺคฏฺฐผลฏฺฐานํ วเสน สงฺฆคุเณน สจฺจํ วตฺวา อิทานิ ตโต เอกจฺจานํ ผลสมาปตฺติสุขมนุภวนฺตานํ ขีณาสวปุคฺคลานํเยว คุเณน วตฺตุมารทฺโธ ‘‘เย สุปฺปยุตฺตา’’ติฯ ตตฺถ เยติ อนิยมิตุทฺเทสวจนํฯ สุปฺปยุตฺตาติ สุฏฺฐุ ปยุตฺตา, อเนกวิหิตํ อเนสนํ ปหาย สุทฺธาชีวิตํ นิสฺสาย วิปสฺสนาย อตฺตานํ ปยุญฺชิตุมารทฺธาติ อตฺโถฯ อถ วา สุปฺปยุตฺตาติ สุวิสุทฺธกายวจีปโยคสมนฺนาคตา, เตน เตสํ สีลกฺขนฺธํ ทสฺเสติฯ มนสา ทฬฺเหนาติ ทฬฺเหน มนสา, ถิรสมาธิยุตฺเตน เจตสาติ อตฺโถฯ เตน เตสํ สมาธิกฺขนฺธํ ทสฺเสติฯ นิกฺกามิโนติ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขา หุตฺวา ปญฺญาธุเรน วีริเยน สพฺพกิเลเสหิ กตนิกฺกมนาฯ เตน เตสํ วีริยสมฺปนฺนํ ปญฺญกฺขนฺธํ ทสฺเสติฯ

โคตมสาสนมฺหีติ โคตฺตโต โคตมสฺส ตถาคตสฺเสว สาสนมฺหิฯ เตน อิโต พหิทฺธา นานปฺปการมฺปิ อมรตปํ กโรนฺตานํ สุปฺปโยคาทิคุณาภาวโต กิเลเสหิ นิกฺกมนาภาวํ ทสฺเสติฯ เตติ ปุพฺเพ อุทฺทิฏฺฐานํ นิทฺเทสวจนํฯ ปตฺติปตฺตาติ เอตฺถ ปตฺตพฺพาติ ปตฺติ, ปตฺตพฺพา นาม ปตฺตุํ อรหา, ยํ ปตฺวา อจฺจนฺตโยคกฺเขมิโน โหนฺติ, อรหตฺตผลสฺเสตํ อธิวจนํ, ตํ ปตฺติํ ปตฺตาติ ปตฺติปตฺตาฯ อมตนฺติ นิพฺพานํฯ วิคยฺหาติ อารมฺมณวเสน วิคาหิตฺวาฯ ลทฺธาติ ลภิตฺวาฯ มุธาติ อพฺยเยน กากณิกมตฺตมฺปิ พฺยยํ อกตฺวาฯ นิพฺพุตินฺติ ปฏิปฺปสฺสทฺธกิเลสทรถํ ผลสมาปตฺติํฯ ภุญฺชมานาติ อนุภวมานาฯ กิํ วุตฺตํ โหติ? เย อิมสฺมิํ โคตมสาสนมฺหิ สีลสมฺปนฺนตฺตา สุปฺปยุตฺตา, สมาธิสมฺปนฺนตฺตา มนสา ทฬฺเหน, ปญฺญาสมฺปนฺนตฺตา นิกฺกามิโน , เต อิมาย สมฺมาปฏิปทาย อมตํ วิคยฺห มุธา ลทฺธา ผลสมาปตฺติสญฺญิตํ นิพฺพุติํ ภุญฺชมานา ปตฺติปตฺตา นาม โหนฺตีติฯ

เอวํ ภควา ผลสมาปตฺติสุขมนุภวนฺตานํ ขีณาสวปุคฺคลานเมว วเสน สงฺฆรตนสฺส คุณํ วตฺวา อิทานิ ตเมว คุณํ นิสฺสาย สจฺจวจนํ ปยุญฺชติ ‘‘อิทมฺปิ สงฺเฆ’’ติฯ ตสฺสตฺโถ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ อิมิสฺสาปิ คาถาย อาณา โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาเฬสุ อมนุสฺเสหิ ปฏิคฺคหิตาติฯ

ยถินฺทขีโลติคาถาวณฺณนา

[8] เอวํ ขีณาสวปุคฺคลานํ คุเณน สงฺฆาธิฏฺฐานํ สจฺจํ วตฺวา อิทานิ พหุชนปจฺจกฺเขน โสตาปนฺนสฺเสว คุเณน วตฺตุมารทฺโธ ‘‘ยถินฺทขีโล’’ติฯ ตตฺถ ยถาติ อุปมาวจนํฯ อินฺทขีโลติ นครทฺวารวินิวารณตฺถํ อุมฺมารพฺภนฺตเร อฏฺฐ วา ทส วา หตฺเถ ปถวิํ ขณิตฺวา อาโกฏิตสฺส สารทารุมยถมฺภสฺเสตํ อธิวจนํฯ ปถวินฺติ ภูมิํฯ สิโตติ อนฺโต ปวิสิตฺวา นิสฺสิโตฯ สิยาติ ภเวยฺยฯ จตุพฺภิ วาเตหีติ จตูหิ ทิสาหิ อาคเตหิ วาเตหิฯ อสมฺปกมฺปิโยติ กมฺเปตุํ วา จาเลตุํ วา อสกฺกุเณยฺโยฯ ตถูปมนฺติ ตถาวิธํฯ สปฺปุริสนฺติ อุตฺตมปุริสํฯ วทามีติ ภณามิฯ โย อริยสจฺจานิ อเวจฺจ ปสฺสตีติ โย จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ปญฺญาย อชฺโฌคาเหตฺวา ปสฺสติฯ ตตฺถ อริยสจฺจานิ กุมารปญฺเห วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิฯ

อยํ ปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ – ยถา หิ อินฺทขีโล คมฺภีรเนมตาย ปถวิสฺสิโต จตุพฺภิ วาเตหิ อสมฺปกมฺปิโย สิยา, อิมมฺปิ สปฺปุริสํ ตถูปมเมว วทามิ, โย อริยสจฺจานิ อเวจฺจ ปสฺสติฯ กสฺมา? ยสฺมา โสปิ อินฺทขีโล วิย จตูหิ วาเตหิ สพฺพติตฺถิยวาทวาเตหิ อสมฺปกมฺปิโย โหติ, ตมฺหา ทสฺสนา เกนจิ กมฺเปตุํ วา จาเลตุํ วา อสกฺกุเณยฺโยฯ ตสฺมา สุตฺตนฺตเรปิ วุตฺตํ –

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อโยขีโล วา อินฺทขีโล วา คมฺภีรเนโม สุนิขาโต อจโล อสมฺปกมฺปี, ปุรตฺถิมาย เจปิ ทิสาย อาคจฺเฉยฺย ภุสา วาตวุฏฺฐิ, เนว นํ สงฺกมฺเปยฺย น สมฺปกมฺเปยฺย น สมฺปจาเลยฺยฯ ปจฺฉิมาย…เป.… ทกฺขิณาย, อุตฺตรายปิ เจ…เป.… น สมฺปจาเลยฺยฯ